Uitstelgedrag: hoe ga je daarmee om? Laat je niet gek maken.

De innerlijke criticus houdt niet van een paar klussen doen. Die wil dat je ‘alles nu meteen’ doet. En wel onmiddellijk. Op de meest efficiënte manier. En helemaal afmaken natuurlijk. Nu!!!

Herken je die pushende stem in jezelf? Laat je niet gek maken door de opjagende innerlijke criticus. Die is toch nooit helemaal tevreden, wat je ook probeert. Voer je taken stap voor stap uit, doe het geconcentreerd en kalm aan. Pak het belangrijkste eerst aan en geniet van de opluchting die dat oplevert. En neem je tijd om te genieten van wat je al gedaan hebt.

Als iets echt per se nu moet – zoals de auto naar de garage brengen voor een apk – dan gebeurt het heus wel. Je bent volwassen en verantwoordelijk, dus belangrijke taken krijg je zeker af. Daar hoeft de innerlijke criticus zich niet mee te bemoeien. En die andere taken? Die lukken je vast ook prima zonder jezelf op de kop te zitten.

Op vakantie neem ik soms mijn tekenschrift mee, want tekenen kan ik absoluut niet. Heerlijk is het om eens iets te doen waarvoor ik totaal geen talent heb. Gewoon maar wat aanrommelen dus. Ik ken niets wat meer ontspannend is.

Natuurlijk bemoeit mijn innerlijke criticus zich ermee. ‘Je moet hier een boompje bij tekenen, dat is veel leuker.’ Of: ‘Als je dit elke dag doet, word je er misschien toch een keertje goed in. En dan kun je een galerie openen. En dan vindt iedereen je een geweldige kunstenaar.’

De innerlijke criticus is een echte party pooper, dus natuurlijk hoef je hem niet serieus te nemen. Hij probeert je belachelijk te maken, hij pest je en hij jut je op. Mijn innerlijke criticus is bovendien nogal ongenuanceerd en vast van plan om mijn tekenuurtje te verknoeien.

Wat voor klus je ook aan het klaren bent, de innerlijke criticus heeft altijd wel wat te melden. ‘Je pakt het niet handig aan’, ‘je bent niet efficiënt bezig’, ‘je had beter iets anders kunnen doen’, enzovoort. Zijn opmerkingen zijn weinig origineel en uiterst vermoeiend.

Dus hoe draaien we die innerlijke criticus de nek om? De eerste, allerbelangrijkste stap is om alert te zijn op zelfkritiek. Want de innerlijke criticus heeft je het meest in de tang, als je hem niet bewust opmerkt. Als je gewoon doorgaat met je klus, maar ondertussen steeds chagrijniger wordt.

Vijf uitstekende antwoorden heb ik bedacht om de innerlijke criticus stevig van repliek te dienen:

1. Grapje zeker!
2. Je hebt gelijk, maar ik doe het liever op mijn eigen manier.
3. Zeg, ga iemand anders vervelen.
4. Donder op en bemoei je er niet mee.
5. Wat maakt het nou uit als ik het niet handig aanpak, niet efficiënt bent, beter iets anders had kunnen doen, geen extra boompje teken, geen galerie open?

Spreek de antwoorden desnoods hardop uit, met een boze stem. Voel je hoe je met deze antwoorden je eigen kracht weer terug pakt? Nu kun je lekker verder gaan met waar je mee bezig was. Stap voor stap, ontspannen en helemaal op je eigen manier.”

De innerlijke criticus, ook wel het superego genoemd, is niet in zijn eentje. Het is een soort club van kritische types die het allemaal voor het zeggen willen hebben. Op dit moment werk ik hard aan het afronden van mijn boek, dus mijn werk-superego is best tevreden. Maar dat vindt mijn huishouden-superego waardeloos. ‘Ga nu eens boodschappen doen, er is niets meer in huis. Luister niet naar die werk-zeikerd!’

Heb je ook zo’n tuin die onderhoud vergt? Ik heb geen grote tuin, maar toch is er altijd wel wat te doen. Nu het zulk mooi weer is, schiet het onkruid tussen de tegels omhoog. De haag groeit elke dag een paar centimeter en het gras verandert al snel in een paardenbloemenveld.

Soms voelt het alsof je tuin je dwingt om erin te werken: ‘Ga nu grasmaaien!’ ‘Krabbel eindelijk eens het onkruid weg!’ ‘Doe iets aan de rozenstruik die over het tuinpad hangt!’ Dan is je innerlijke opjager aan het woord. Hij verhindert je om gewoon in je tuin te zitten en te profiteren van het mooie weer. Jammer, toch?

“Maar je kunt toch ook niet zonder zelfkritiek!?!” Dat is standaard de eerste reactie als ik vertel dat ik blog over de innerlijke criticus. Waar komt die vraag vandaan?

Sommige mensen zijn bang dat ze zonder de innerlijke criticus lui zullen worden. Op de bank gaan hangen en niets meer doen. Heel begrijpelijk. Maar gelukkig heb je andere bronnen van kracht in je dan alleen de zweep van de innerlijke opjager.

Drijfveren
Misschien vind je het belangrijk om gelukkig te zijn en is dat een drijfveer. Of je houdt van de mensen om je heen en je wilt iets voor ze doen. Of je vindt het fijn om bij te dragen aan hogere doelen. Denk aan bijvoorbeeld een meer rechtvaardige samenleving, meer bewustwording, meer vriendelijkheid, betere producten, meer schoonheid, of beter onderwijs.

Allemaal idealen waarvoor je in actie komt, ook zonder de innerlijke opjager.

Met zelfevaluatie is niets mis
Er is een onderscheid tussen zelfkritiek en zelfevaluatie. Er is niks mis mee om jezelf af en toe vriendelijk te evalueren. Wat loopt er niet zo goed in je leven? Waar komt dat door en hoe kun je het veranderen? Stilstaan bij de kwaliteit van je leven is prima.

Jezelf afbranden is pijnlijk
Jezelf afbranden is een heel ander verhaal. Als je jezelf neerhaalt, dan is dat vooral pijnlijk, en niet zozeer opbouwend. En het bijzondere is: wie veel zelfkritiek heeft, doet vaak juist niet aan zelfevaluatie. Die bewerkt zichzelf met de botte bijl, en niet met een zacht stofkwastje.