Kritiek en de innerlijke criticus: hebben die met elkaar te maken?

Krijg je kritiek van anderen te verduren, dan kan dat hard aankomen. Als een dolkstoot in je rug. Zeker als er iets van waarheid in schuilt. Negatief commentaar vanuit de buitenwereld kan zoveel pijn doen, dat je het liefst onder je dekbed wilt kruipen. En daar voorlopig wilt blijven.

Bondgenoot voor innerlijke criticus

Kritiek is helaas voor je innerlijke criticus een welkome versterking van buitenaf. ‘Zie je nu wel,’ zegt hij, ‘je deugt niet, je doet het niet goed. Anderen zeggen het ook!’ De innerlijke criticus heeft een extern maatje gevonden.

Niet streng zijn over schaamte

Wat te doen? De eerste stap is om jezelf er niet om te veroordelen dat je niet goed tegen kritiek kunt. Waardig en kalm op kritiek reageren is iets voor boeddha’s. Natuurlijk wil je dat de mensen om je heen je waarderen, je graag mogen, je goede eigenschappen zien. Als dat niet zo is, dan schrik je daarvan. Die schrik en de latere schaamte accepteren, dat is de eerste stap.

Verwijten van anderen

Waarom is kritiek zo pijnlijk? Als iemand je per ongeluk aanstoot op een plek waar al een flinke kneuzing zit, dan doet dat extra zeer. Kritiek komt vaak het hardst aan als er al (zelf)kritiek was. Misschien gaat het commentaar van de ander over iets wat je jezelf al tijden verwijt. Of misschien kreeg je vroeger vergelijkbaar commentaar van je ouders, broers, zussen, leraren of klasgenoten. Telkens dezelfde kritiek krijgen over iets waar je niet zoveel aan kunt veranderen, dat is heel frustrerend.

Overleefstrategie

Kritiek kan ook heel pijnlijk zijn als het gaat over een eigenschap die vroeger een overleefstrategie voor jou was. Sommige kinderen doen bijvoorbeeld hun uiterste best op school en thuis, in de hoop wat extra aandacht en waardering te krijgen. Was je zo’n kind en krijg je als volwassene het commentaar dat je te perfectionistisch bent, dan komt dat hard aan. Juist omdat je als kind die strategie zo nodig had. De ander zegt dan eigenlijk iets onaardigs over het korstje op een oude wond.

Tactloos gebrachte kritiek

Kritiek kan ook extra pijnlijk zijn, als die niet tactvol wordt gebracht. Grote kans dat de kritiekgever de felheid van zijn eigen innerlijke criticus tijdelijk op jou heeft gericht. Dat is voelbaar. Als iemand je zegt: ‘Jij praat ook altijd zo vreselijk snel, ik word er knettergek van’, dan is dat zwaar beladen met oordeel. Dat klinkt heel anders dan: ‘Ik wil graag goed kunnen volgen wat je vertelt. Als je op dit tempo praat, kan ik niet goed tot me door laten dringen wat je zegt. Dat vind ik jammer.’ Spreekt er betrokkenheid uit het commentaar, dan is het veel gemakkelijker te verteren.

Onder je dekbed

Kritiek van een ander is dus een richtingaanwijzer. Het kan je alert maken op een beurse plek in je ziel. Of het vertelt je iets over je eigen strengheid naar jezelf. Beide zijn de moeite waard om eens nader te onderzoeken. Dat gaat natuurlijk prima als je toch even onder je dekbed bent gekropen.